Εισαγωγή

Το σώμα μας ως γνωστόν αποτελείται από διαφορετικούς ιστούς όπως είναι ο νευρικός, ο μυϊκός, ο οστίτης, ο λιπώδης κ.α. Ο κάθε ιστός έχει κάποιες ειδικές λειτουργίες πολύ σημαντικές για την λειτουργία του οργανισμού. Όσο αφορά τον λιπώδη ιστό είναι πολύ σημαντικός στο να παρέχει ενέργεια στο σώμα σε καιρούς υποσιτισμού. Δίνει δηλαδή την απαραίτητη ενέργεια στο σώμα όταν ο οργανισμός δεν μπορεί να πάρει αυτήν την ενέργεια από αλλού, π.χ. τροφές.

Εκτός από την απαραίτητη ενέργεια που δίνει ο λιπώδης ιστός, είναι ένα χημικό εργοστάσιο (το λέμε και ενεργό ενδοκρινικό όργανο), αφού μέσα σε αυτόν παράγονται ή διατηρούνται διάφορες ουσίες, όπως είναι οι ορμόνες,  οι οποίες επηρεάζουν την λειτουργία του οργανισμού. Αν υπάρχει  απόκλιση από τις φυσιολογικές τιμές προς τα πάνω (παχυσαρκία), ή προς τα κάτω (νευρογενής ανορεξία), δημιουργούνται διάφορα προβλήματα στην υγεία, συμπεριλαμβανομένου και της υπογονιμότητας. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό ο λιπώδης ιστός να βρίσκεται μέσα σε κάποια όρια που είναι φυσιολογικά και τα μετράμε με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Αυτός ο δείκτης προκύπτει από την διαίρεση μεταξύ του βάρους σώματος (σε Kg)  ανά μέτρα στο τετράγωνο (m2).

Φυσιολογικός ΔΜΣ είναι από 18.5 μέχρι 24.9 Kg/ m2. Αν ο ΔΜΣ είναι μικρότερος ή πολύ μικρότερος από 18.5 πρόκειται για άτομο με νευρική ανορεξία, ενώ αν ο δείκτης είναι μεγαλύτερος από 25 μέχρι 29.9 Kg/ m2, πρόκειται για υπέρβαρο άτομο. Η παχυσαρκία ορίζεται όταν ο ΔΜΣ είναι πάνω από 30 μέχρι 34.9 Kg/ m2, ενώ ΔΜΣ άνω των 35 Kg/ m2 ομιλούμε για νοσογόνο παχυσαρκία.

Ο αυξημένος Δείκτης Μάζας Σώματος είναι συνδεδεμένος με διάφορες νόσους όπως είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης, η καρδιαγγειακή νόσος, οστεοαρθρίτιδα, καρκίνος μαστών, καρκίνος ενδομητρίου και βεβαίως διαταραχή της αναπαραγωγής λειτουργίας. Από τα παραπάνω θα ασχοληθούμε με την διαταραχή της αναπαραγωγικής λειτουργίας στους άνδρες αλλά κυρίως σε γυναίκες (λόγω της ειδικότητος του συγγραφέως).

Υπογονιμότητα  σε γυναίκες και άνδρες

Ένα ζευγάρι θεωρείται υπογόνιμο  όταν αποτυγχάνει να τεκνοποιήσει μετά από ένα χρόνο σεξουαλικών επαφών. Η υπογονιμότητα λόγω παχυσαρκίας αφορά και τους άνδρες και τις γυναίκες.

Ο ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας φθάνει το 30% περίπου των περιπτώσεων. Αιτίες μπορεί να είναι η κρυψορχία, η κιρσοκήλη, οι φλεγμονές σε προστάτη-όρχεις,  η δυσγένεση των γονάδων, η παχυσαρκία, κ.α.  Όσο  λοιπόν αφορά τους άνδρες η παχυσαρκία και ειδικά η νοσογόνος είναι συνδεδεμένη με χαμηλά επίπεδα γοναδοτροφινών και τεστοστερόνης στο αίμα καθώς και διαταραχή της αναλογίας ανδρογόνων προς οιστρογόνα  με αποτέλεσμα την μείωση της σπερματογένεσης αλλά και της ποιότητας του σπέρματος. Επιπλέον έχει παρατηρηθεί ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ΔΜΣ στους άνδρες, τόσο μεγαλύτερη είναι η διαταραχή της στύσης αλλά και η μείωση της libido. Η θεραπεία της παχυσαρκίας διορθώνει σε μεγάλο βαθμό την διαταραχή των ανδρογόνων αλλά και της στύσης.

Όσο αφορά τις γυναίκες, η παχυσαρκία ευθύνεται όχι μόνο για την υπογονιμότητα αλλά και για αυξημένη δυσκολία όσο αφορά την επιτυχία εξωσωματικής γονιμοποίησης. Επίσης συσχετίζεται άμεσα με σοβαρά προβλήματα κατά την εγκυμοσύνη (αποβολή, διαβήτη της κύησης, προεκλαμψία, κ.α.), άμεσες συνέπειες στο έμβρυο (όπως είναι το μακροσωμικό έμβρυο, αιφνίδιος θάνατος του εμβρύου, κ.α.), καθώς επίσης και κατά τον τοκετό (όπως είναι η δυστοκία ώμου με αποτέλεσμα την πρόκληση αναπηρίας ή και θανάτου του εμβρύου). Οι αρνητικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην αναπαραγωγική ικανότητα των γυναικών είναι πιο σοβαρές όταν η παχυσαρκία χρονολογείται από την παιδική ή την πρώιμη εφηβική ηλικία.

Η υπογονιμότητα στις παχύσαρκες γυναίκες οφείλεται σε:

α) υπερπαραγωγή οιστρογόνων. Τα οιστρογόνα ως γνωστόν είναι η κύρια γυναικεία ορμόνη και παράγεται στο μεγαλύτερο μέρος της στις ωοθήκες. Εδώ η παραγωγή γίνεται με κυκλικό τρόπο δηλαδή κάποιες ημέρες η παραγωγή τους είναι υψηλή, ενώ άλλες είναι χαμηλή. Ένα μικρό μέρος των οιστρογόνων παράγεται στο λιπώδη ιστό. Για να γίνει αυτό, πρώτα παράγεται στα επινεφρίδια μια ορμόνη που λέγεται Ανδροστενεδιόνη, η οποία μεταφέρεται στα λιποκύτταρα και μετατρέπεται σε οιστρόνη που είναι ένας τύπος οιστρογόνων. Όσο μεγαλύτερος είναι ο ΔΜΣ, τόσο μεγαλύτερη είναι και η παραγωγή της οιστρόνης άρα των οιστρογόνων που κυκλοφορούν στο αίμα. Η οιστρόνη επηρεάζει άμεσα τον άξονα υποθάλαμο – υπόφυση στον εγκέφαλο που είναι υπεύθυνος για την λειτουργία των ωοθηκών.  Αυτό έχει σαν συνέπεια να εμποδίζεται η συνήθης ωορρηξία αλλά και όταν γίνεται τα ωάρια να είναι κακής ποιότητας λόγω της συνεχούς δράσης των οιστρογόνων. Αυτό σημαίνει ότι συνήθως και τα ωάρια που θα συλλέξουμε με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δεν θα είναι καλής ποιότητας με αποτέλεσμα να μειώνονται τα ποσοστά επιτυχίας σε αυτές τις γυναίκες.

β) Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών PCOs. Αυτό είναι ένα σύνδρομο το οποίο αποτελείται από διάφορα συμπτώματα όπως είναι η διαταραχή της περιόδου με κυρίαρχη την αραιομηνόρροια ( η περίοδος έρχεται λίγες φορές κάθε χρόνο και όχι κάθε μήνα όπως θα έπρεπε) και μετά την μηνορραγία (πολύ αίμα κατά την περίοδο). Πολλές από αυτές τις γυναίκες έχουν ακμή, αυξημένη τριχοφυΐα (στο πρόσωπο, στέρνο, πλάτη, κοιλιά) και στο υπερηχογράφημα μπορούν να ανευρεθούν πολλές μικρές κύστεις στις ωοθήκες.

Τέλος στην εξέταση αίματος μπορούν ευρεθούν αυξημένες τιμές ανδρογόνων, διαταραχή στην έκκριση των γοναδοτροφινών (ορμόνες που παράγονται στην υπόφυση και είναι η LH και η FSH ). Σε αυτό το σύνδρομο η LH είναι τρεις ή και περισσότερες φορές μεγαλύτερη από την FSH.Πολυ συχνά βρίσκουμε διαταραχή της καμπύλης γλυκόζης και ινσουλίνης. Λόγω της αυξημένης LH και τεστοστερόνης (που είναι ένα ανδρογόνο), αυξάνονται οι αποβολές πρώτου τριμήνου.

Οι παχύσαρκες γυναίκες  έχουν συνήθως κεντρικό τύπο παχυσαρκίας (το λίπος είναι συσσωρευμένο στην κοιλιά όπως στους άνδρες και το σώμα παίρνει το σχήμα του μήλου) και όχι περιφερικό (όπως όταν το λίπος συσσωρεύεται περισσότερο στους μηρογλουτιαία περιοχή και το σώμα παίρνει το σχήμα του αχλαδιού). Σε αυτόν τον τύπο παρατηρείται αντίσταση στην ινσουλίνη με αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγή της η οποία οδηγεί σε αυξημένη έκκριση ανδρογόνων και μείωση της συνδετικής πρωτεΐνες των ανδρογόνων με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά ανδρογόνα στο αίμα.

γ) Η υπερπαραγωγή λιποκινών. Εδώ ανήκουν οι ορμόνες λεπτίνη, αντιπονεκτίνη και ρεζιστίνη οι οποίες επηρεάζουν τις ορμόνες LH και FSH που παράγονται στον εγκέφαλο και ρυθμίζουν τον καταμήνιο κύκλο. Επίσης επηρεάζουν τις ωοθήκες και το ενδομήτριο.

Αυτές οι γυναίκες αν χάσουν κάποια κιλά, 10% με 20% του βάρους τους (ανάλογα με το ΔΜΣ), ομαλοποιούν τον καταμήνιο κύκλο τους, βελτιώνουν τις καμπύλες σακχάρου και ινσουλίνης στο αίμα και τέλος αυξάνουν την πιθανότητα για αυτόματη εγκυμοσύνη ή για επιτυχία κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση. Αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι αυτές οι γυναίκες πρέπει να βάλουν εφικτούς στόχους στην μείωση του βάρους όπως π.χ. μισό κιλό την εβδομάδα. Κάθε ανέφικτος στόχος οδηγεί στην εγκατάλειψη της προσπάθειας με πολλές ψυχολογικές συνέπειες για την γυναίκα.

Τελειώνοντας λοιπόν θα ήθελα να τονίσω ότι η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα υγείας  σε άνδρες, γυναίκες, παιδιά καθώς επίσης στην έγκυο αλλά και στο έμβρυο. Έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στην υπογονιμότητα και την παχυσαρκία και στα δύο φύλλα. Η δε απώλεια βάρους φαίνεται ότι βελτιώνει την γονιμότητα, την καμπύλη σακχάρου και ινσουλίνης, ομαλοποιεί τον κύκλο της γυναίκας και τέλος αυξάνει την πιθανότητα για αυτόματη εγκυμοσύνη ή / και επιτυχία στην εξωσωματική γονιμοποίηση.  Στο άρθρο αυτό έγινε προσπάθεια να απλοποιηθούν οι μηχανισμοί που δρα η παχυσαρκία στην γονιμότητα. Δεν γράφτηκε για να εκπαιδεύσει νέους ιατρούς, αλλά προσπαθεί να βοηθήσει στην κατανόηση του σύνθετου προβλήματος της παχυσαρκίας και των διαφόρων επιπλοκών της, αλλά και να προβληματίσει όλους μας στα πιθανά προβλήματα που δημιουργεί η παχυσαρκία.